جغرافیای شهر بانه

شهرستان بانه

شهرستان بانه . در مغرب استان کردستان قرار دارد. از شمال و قسمتی از مغرب به آذربایجان غربی (شهرستانهای بوکان و سردشت )، قسمتی از مغرب و جنوب به خاک عراق (پیشرفتگی شیلر) و از مشرق به شهرستان سقز محدود است . ناحیه ای کوهستانی است با جنگلهای تُنُکْ، که در قسمت علیای رشته کوه زاگرس قرار دارد. ارتفاعات مهمّ آن عبارت اند از: کوه کاکُرْ با مراتع فراوان (مرتفعترین قله ۰۵۲ ، ۲ متر)؛ کوه سوورکیو (بلندترین قله ۲۲۹ ، ۲ متر) و قله کوتهِ رَشْ در دهستان نَنُور (به ارتفاع ۸۴۲ ، ۲ متر). در کوههای جنگلی آن درختان مازو، بلوط ، زالزالک ، گلابی وحشی ، بادام کوهی و گردو یافت می شود.

جغرافیای شهر بانه

رودهای شهرستان بانه از ریزابه های زاب کوچک (زاب صغیر)اند و مهمترین آنها عبارت اند از: رود چومان که از به هم پیوستن دو رود (دو سرشاخه بزرگ ) نیروان و تاژه بان (تاژبان ) تشکیل می شود؛ رود شُوی که از دهستان شوی و از ده کیلومتری مغرب شهر بانه می گذرد و آثار بند قدیمی بر روی آن دیده می شود؛ رود بانه که از کوه خان در حد فاصل سقز و بانه ، در حدود پانزده کیلومتری شمال شهر بانه ، سرچشمه می گیرد و با جهت شمالی ـ جنوبی از شهر بانه می گذرد و سرانجام به چومان می ریزد؛ رود نمشیر که در دهستان نمشیر جریان دارد، قسمتی از رود زاب کوچک است که پس از گذشتن از بانه وارد عراق می شود و در بخشی از مسیر خود، حد طبیعی بانه و سردشت را تشکیل می دهد. شهرستان بانه چشمه سارهای فراوان دارد که مهمترین آنها کانی ناو، آب احمدآباد، آب شاجو وکانی گُویْز است . این شهرستان دو رشته قنات ، ۱۱۳ چشمه و ۱۲۶ چاه نیمه عمیق دارد. سد مخزنی بانه با ظرفیت ۴ میلیون متر مکعب در پنج کیلومتری شمال شرقی شهر بانه بر روی رود بانه ، به منظور آبگیری و انتقال آب به شهرجهت جبران کمبود آب در فصل خشک مورد بهره برداری قرار گرفته است. محصولات عمده شهرستان بانه گندم ، جو و نخود است و توتونکاری محدودی نیز در آن انجام می گیرد. از درختان میوه ، سیب و گلابی در آنجا کاشته می شود. در دوره ناصرالدین شاه ، شکار کبک در مناطق روستایی بانه با مراسم خاصی صورت می گرفت (وقایع نگار کردستانی ، ص ۴۷ـ ۴۸). معادن مرمریت در حدود هفت ـ هشت کیلومتری جنوب شرقی شهر بانه در جاده بانه ـ مریوان ، در شش کیلومتری و همچنین حدود هفت و نیم ـ هشت کیلومتری شمال شرقی شهر بانه ، در جاده بانه ـ سقز استخراج می شود. جاده شهر بانه به شهر سقز در دهستان سبدلو از گردنه خان (در ارتفاع ۹۱۶ ، ۲ متری ) می گذرد.

از آثار باستانی آن می توان از سنگ قبرهای نقاشی شده در گورستان نمشیر، و خمره هایی حاوی استخوان انسان و مُهره هایی نام برد که در دهستان پشت آربابا یافت شده است . در ده نمشیر (در دهستان نمشیر)، در دهکده «کیوه رو» (در دهستان آلوت ) و در شمال آبادی شوی (در دهستان شوی ) آثاری از قلعه های قدیمی دیده می شود (توکلی ، ص ۵۴ـ۵۵).
اهالی آن مسلمان و شافعی مذهب اند و به کردی با گویش سورانی گفتگو می کنند. عده ای از آنان پیرو طریقه های نقشبندی ( رجوع کنید به نقشبندیه * ) و قادری ( رجوع کنید به قادریه * )اند. بانه ایها در خشکسالیها مراسمی در طلب باران اجرا می کنند (همان ، ص ۶۸ـ۶۹).
در ۱۳۱۶ ش ، طبق قانون تقسیمات کشوری ، بخش بانه در شهرستان مهاباد تشکیل یافت . در ۱۳۲۵ ش ، با تشکیل شهرستان سقز، بخش بانه به این شهرستان ضمیمه شد.
در ۱۳۴۰ ش ، جزو شهرستانهای استان کردستان بود. در ۱۳۵۹ ش ، بخش و دهکده پهلوی دژِ بانه نام سابق خود ننور را بازیافت .
در آمارگیری ۱۲۹۶، جمعیت بلوک بانه به بیش از ۰۰۰ ، ۳۲ تن می رسید (وقایع نگار کردستانی ، ص ۴۵) و مالیات آن در دوره ناصرالدین شاه ۶۰۰ ، ۵ تومان بود (همان ، ص ۴۸). طبق آمارگیری ۱۳۷۰ ش ، جمعیت این شهرستان حدود ۶۳۶ ، ۹۰ تن بود که از آن میان ۱ر۴۵ درصد شهرنشین و ۹/۵۴ درصد روستانشین بودند.جمعیت این شهرستان بر طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، برابر با ۱۱۸٫۶۶۷ نفر بوده است.
شهر بانه ، ، در ارتفاع ۵۲۵ ، ۱ متری از سطح دریا، در دامنه شمالی کوه آربه با (آربابا)، حدود شصت کیلومتری جنوب غربی شهر سقز و ۲۱ کیلومتری مرز عراق قرار دارد. گرمترین دمای آن گاهی به ۵ر۳۴ درجه و سردترین آن به ۲۰ درجه زیر صفر می رسد. میزان بارش سالانه آن ۸۲۴ میلیمتر است . باد سیاه (در زمستان و تابستان )، و باد شمال (که در تابستان موجب خنکی هوای آن می شود) در آنجا می وزد و بادهای دیگری به نامهای زلان و گردباد نیز دارد.
شهر بانه دارای آب لوله کشی است که از چشمه های پیرمراد و احمدآباد، و سد بانه در نزدیکی شهر، تأمین می شود. همچنین سه باغ عمومی و چند مجموعه ورزشی دارد.